Jak działa komornik sądowy i jakie są jego zadania w postępowaniu egzekucyjnym

Komornik sądowy działa jako funkcjonariusz publiczny przy sądzie rejonowym i wykonuje orzeczenia sądowe w drodze postępowania egzekucyjnego. W praktyce oznacza to zastosowanie przewidzianych prawem środków do wyegzekwowania należności z majątku dłużnika. Podstawą jego czynności jest tytuł wykonawczy, a celem – doprowadzenie do zaspokojenia wierzyciela przy zachowaniu przepisów i ochrony praw wszystkich stron.

Przeczytaj również: Jak usprawnić finanse firmy dzięki współpracy z biurem rachunkowym

Podstawa prawna i rola komornika

Komornik sądowy wykonuje czynności egzekucyjne na podstawie ustawy z 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych oraz przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Działa przy sądzie rejonowym jako przedstawiciel władzy publicznej, a jego status różni się od podmiotów windykacyjnych – komornik nie prowadzi negocjacji handlowych, lecz realizuje prawomocne rozstrzygnięcia sądowe.

Podstawa działań komornika to tytuł wykonawczy (np. wyrok lub nakaz zapłaty z klauzulą wykonalności). Bez tego dokumentu egzekucja nie może zostać wszczęta. Komornik wykonuje również czynności zabezpieczające roszczenia, jeśli sąd wyda odpowiednie postanowienie.

Wszczęcie egzekucji: wniosek i tytuł wykonawczy

Postępowanie egzekucyjne rozpoczyna się po złożeniu przez wierzyciela wniosku o egzekucję, do którego dołącza się tytuł wykonawczy. Wniosek zawiera dane identyfikujące dłużnika (np. imię i nazwisko, PESEL lub NIP, adres zamieszkania/siedziby) oraz wskazanie świadczenia podlegającego egzekucji.

Po wpływie wniosku komornik bada formalną podstawę czynności: czy istnieje tytuł wykonawczy i czy wniosek spełnia wymogi. Następnie zawiadamia strony o wszczęciu egzekucji i przystępuje do wyboru środków adekwatnych do rodzaju i wysokości dochodzonej należności.

Zakres egzekucji i stosowane środki

Zakres egzekucji obejmuje co do zasady składniki majątku dłużnika: środki na rachunkach bankowych, wynagrodzenie za pracę, świadczenia inne niż wyłączone z mocy prawa, ruchomości oraz nieruchomości. Komornik wybiera środki tak, aby były skuteczne i proporcjonalne do celu postępowania, przy poszanowaniu ustawowych ograniczeń.

Do typowych czynności należą: zajęcie majątku, zapytania do instytucji (m.in. banków, ZUS, urzędów), oględziny, spis ruchomości, oszacowanie nieruchomości przy udziale biegłego, a następnie licytacje publiczne. W przypadku świadczeń powtarzających się, takich jak alimenty, komornik może prowadzić egzekucję z bieżących wpływów.

Uprawnienia komornika i środki przymusu

Komornik jest uprawniony do przeprowadzenia czynności terenowych, sporządzania protokołów, przesłuchiwania dłużnika w zakresie majątku oraz wzywania świadków. Może korzystać z pomocy policji lub innych organów, gdy wymaga tego porządek czynności. Zgodnie z ustawą stosuje środki przymusu przewidziane w procedurze cywilnej, w tym przymusowe zajęcie składników majątku.

Jeżeli dłużnik utrudnia czynności albo narusza obowiązki, komornik może nałożyć grzywnę na podstawie przepisów postępowania cywilnego, a w razie potrzeby zawiadomić właściwe organy o podejrzeniu popełnienia przestępstwa utrudniania egzekucji.

Prawa i obowiązki stron postępowania

Wierzyciel wskazuje zakres egzekucji i może modyfikować wniosek w toku postępowania, w tym wnosić o zastosowanie nowych środków. Jest również informowany o przebiegu sprawy i rozliczeniach dokonanych przez komornika zgodnie z przepisami o kosztach.

Ochrona praw dłużnika obejmuje m.in. prawo do informacji o wszczętej egzekucji, możliwość złożenia skargi na czynności komornika, prawo żądania ograniczenia egzekucji do niezbędnego zakresu oraz korzystania z ustawowych wyłączeń spod egzekucji (np. części wynagrodzenia, niektórych świadczeń). Dłużnik może kwestionować dług w trybie przewidzianym prawem i wnioskować o rozłożenie świadczenia na raty przed sądem lub wierzycielem, jeżeli przewidują to przepisy.

Przebieg czynności: od zajęcia do licytacji

Po zajęciu rachunku bankowego komornik kieruje do banku zawiadomienie i żąda przekazania środków w granicach tytułu wykonawczego, z poszanowaniem kwot wolnych od zajęcia. Przy zajęciu wynagrodzenia zwraca się do pracodawcy o potrącenia zgodnie z limitami kodeksowymi. W przypadku ruchomości przeprowadza spis, oznacza przedmioty i może wyznaczyć termin opisu i oszacowania, jeśli dalsze kroki są zasadne.

Egzekucja z nieruchomości przebiega wieloetapowo: wniosek, wpis ostrzeżenia w księdze wieczystej, opis i oszacowanie przez biegłego, ogłoszenie, a następnie licytacja publiczna w systemie teleinformatycznym lub w trybie określonym przepisami. Po przysądzeniu własności sąd rozdziela uzyskaną sumę między uprawnionych zgodnie z planem podziału.

Zabezpieczenie roszczeń i świadczenia powtarzające się

Na podstawie postanowienia sądu komornik wykonuje zabezpieczenie roszczeń, które ma na celu utrzymanie możliwości realnego wykonania przyszłego orzeczenia (np. przez zajęcie rachunku lub ustanowienie zakazu zbywania i obciążania). Czynności te są podejmowane niekiedy przed prawomocnym rozstrzygnięciem sporu.

W sprawach alimentacyjnych komornik może prowadzić egzekucję z różnych źródeł dochodu, a przepisy przewidują pierwszeństwo zaspokojenia i szczególne regulacje dotyczące egzekucji bieżących i zaległych świadczeń.

Kontrola, koszty i środki zaskarżenia

Działalność komornika podlega nadzorowi prezesa właściwego sądu rejonowego i organów samorządu zawodowego. Czynności komornika można zaskarżyć skargą do sądu w terminie i trybie określonym w Kodeksie postępowania cywilnego.

Koszty egzekucyjne i opłaty oblicza się według przepisów ustawy o kosztach komorniczych. Komornik sporządza rozliczenia, a przekazane środki dzieli zgodnie z przepisami o kolejności zaspokajania i planie podziału, jeżeli jest on wymagany.

Najczęstsze pytania stron postępowania

• Kiedy komornik może wejść do mieszkania? Gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że znajdują się tam składniki majątku podlegające zajęciu; czynność odbywa się z poszanowaniem miru domowego i w razie potrzeby z asystą uprawnionych organów.
• Co jest wyłączone spod egzekucji? Między innymi określona część wynagrodzenia, niektóre świadczenia socjalne, przedmioty codziennego użytku niezbędne do życia oraz składniki niepodlegające zajęciu z mocy prawa.
• Czy dłużnik może złożyć skargę? Tak, na czynności komornika przysługuje skarga do sądu; termin i wymogi formalne określają przepisy procedury.
• Jak wygląda licytacja? Po opisie i oszacowaniu nieruchomości lub przygotowaniu sprzedaży ruchomości komornik ogłasza licytację i przeprowadza ją w trybie przewidzianym ustawą; cena wywołania i warunki są wskazane w obwieszczeniu.

Kontakt i właściwość miejscowa

Komornik działa przy konkretnym sądzie rejonowym, a wybór komornika bywa ograniczony przepisami właściwości miejscowej, zwłaszcza w egzekucji z nieruchomości. Informacje o obszarze działania, godzinach przyjęć i sposobach wnoszenia pism są publikowane na właściwych stronach kancelarii. Przykładowo, informacje lokalne przedstawia komornik  sądowy w Łukowie. Treść ma charakter informacyjny i nie stanowi oferty.

• Kluczowe pojęcia: tytuł wykonawczy, zajęcie, licytacja, plan podziału, zabezpieczenie roszczeń, wyłączenia spod egzekucji.
• Podstawowe zasady: legalność działań, proporcjonalność środków, ochrona praw stron, kontrola sądowa czynności.